Franciszkański Zakon Świeckich

Historia FZŚ

Franciszkański Zakon Świeckich (FZŚ) został założony przez św. Franciszka z Asyżu, który w 1221 r. napisał List do braci i sióstr pokutujących, uznany za pierwszą regułę życia ewangelicznego dla osób, które żyją w stanie świeckim i pozostają wśród świata, ale starają się zmierzać do doskonałości chrześcijańskiej pod kierunkiem i w duchu zakonu franciszkańskiego.

Tym co połączyło pierwszych „franciszkanów świeckich”, było zatem życie pokuty, skąd też wzięła się ich najstarsza nazwa, która brzmiała „Zakon braci i sióstr od pokuty”. W 1289 r. Reguła nowopowstałego zakonu została zatwierdzona przez ówczesnego papieża Mikołaja IV, który wprowadził w niej oficjalnie nazwę „Trzeci Zakon Franciszkański”.

Przez cały okres średniowiecza oraz w ciągu dalszych wieków Trzeci Zakon Franciszkański zrzeszał osoby różnych stanów i zawodów, w tym duchownych diecezjalnych, biskupów, kardynałów oraz papieży. Wspólnoty tercjańskie zakładane były przy wszystkich klasztorach franciszkańskich. Obecnie oficjalną nazwą franciszkanów świeckich jest Franciszkański Zakon Świeckich.

Sposób życia

Życie braci i sióstr należących do FZŚ regulowane jest przez Regułę, Konstytucje i Statuty. Zgodnie z tymi dokumentami członkowie Zakonu zobowiązani są do podejmowania nieustannego nawrócenia a jednocześnie pozostawania w postawie otwartości na współczesność, świat i Kościół, tak, aby nie tylko sami żyli Ewangelią, ale też nieśli ją innym ludziom. Jak określono to w Konstytucjach, „[członkowie FZŚ] – natchnieni przez Ducha Świętego – zobowiązują się żyć Ewangelią na sposób św. Franciszka w ich stanie świeckim, zachowując Regułę zatwierdzoną przez Kościół (…). Franciszkanie świeccy poprzez profesję zobowiązują się żyć w swoim świeckim stanie Ewangelią według duchowości franciszkańskiej”. Istotą FZŚ jest zatem z jednej strony prowadzenie życia ewangelicznego a z drugiej służba Kościołowi i społeczeństwu w duchu św. Franciszka.

Według Reguły nieustanne podejmowanie nawrócenia ma prowadzić członków FZŚ do „całkowitej i doskonałej przemiany wewnętrznej”. Narzędziami na tej drodze powinno być „częste czytanie Ewangelii”, uczynienie modlitwy i kontemplacji duszą swego życia i działania, naśladowanie Maryi w całkowitym poddaniu swych pragnień Bogu, podążanie za ubogim i ukrzyżowanym Chrystusem, życie duchem błogosławieństw, w szczególności duchem ubóstwa, oczyszczenie serca ze skłonności i żądzy posiadania i panowania, przechodzenie „od Ewangelii do życia i od życia do Ewangelii”, trwanie w duchu świętej modlitwy i pobożności oraz życie sakramentalne.

Realizując te wskazania, bracia i siostry z FZŚ m.in. uczestniczą w rekolekcjach, dniach skupienia, pielgrzymkach i innych formach doskonalenia duchowego, a przede wszystkim praktykują codzienną modlitwę osobistą, która może przybrać następujące formy:

• Jutrznia i Nieszpory;
• Godziny Liturgiczne skrócone i dostosowane do potrzeb Kościoła lokalnego;
• Małe oficjum o Matce Boskiej;
• Oficjum o Męce Pańskiej świętego Franciszka z Asyżu;
• „Oficjum dwunastu Ojcze nasz”, ubogacone krótkimi tekstami biblijnymi i dostosowane do Liturgii Godzin.

Franciszkanie świeccy we wzajemnych kontaktach zwracają się do siebie „siostro”, „bracie”, a pozdrawiają słowami „Pokój j Dobro”, na które odpowiada się „zawsze i wszędzie”.

W ramach swojego posłannictwa wobec świata franciszkanie świeccy m.in. współpracują na polu charytatywnym, sprawiedliwości społecznej, zabiegają o utrwalenie pokoju, troszczą się o uszanowanie bogactwa przyrody i udzielają się w innych dziełach społecznych. Reguła FZŚ szczególny nacisk kładzie na apostolat przykładu, słowa, pełnienia dzieł miłosierdzia oraz budowanie świata bardziej braterskiego i ewangelicznego. Punktem wyjścia w tych działaniach jest uczenie się uprzejmości wobec wszystkich ludzi, pokoju, wierności i dialogu, a przede wszystkim zauważanie, że w każdym człowieku jest iskra Boża.

Tak jak św. Franciszek, jego świeccy naśladowcy starają się żyć zgodnie z Regułą, w łączności z Kościołem, w posłuszeństwie Ojcu Świętemu i hierarchii kościelnej, a na poziomie parafii swojemu proboszczowi.

FZŚ w Polsce

Pierwsze wspólnoty franciszkanów świeckich na ziemiach polskich powstały po przybyciu franciszkanów pierwszego Zakonu do Wrocławia w roku 1236 i do Krakowa w roku 1237. Rozwijające się dzieła apostolskie prowadzone przez Trzeci Zakon Franciszkański upadły w okresie międzywojennym lub zostały administracyjnie zlikwidowane w okresie okupacji hitlerowskiej i terroru stalinowskiego. Po II wojnie światowej, w okresie stalinizmu, Trzeci Zakon w Polsce nie mógł oficjalnie istnieć. Mimo to dzięki modlitwie tych, którzy ocaleli oraz wsparciu i życzliwości kapłanów udało mu się przetrwać ten trudny okres.

Odrodzenie Trzeciego Zakonu Franciszkańskiego, już jako Franciszkańskiego Zakonu Świeckich, nastąpiło po II Soborze Watykańskim, na podstawie Reguły FZŚ zatwierdzonej 24 czerwca 1978 r. przez papieża Pawła VI.

FZŚ w Polsce dzieli się na 16 regionów, terytorialnie pokrywających się w zasadzie z metropoliami lub diecezjami Kościoła Katolickiego i liczy około 16 tys. członków, skupionych w ok. 600 wspólnotach działających przy klasztorach franciszkańskich i parafiach diecezjalnych.

Jak zostać członkiem FZŚ?

Członkami FZŚ mogą zostać katolicy, którzy ukończyli 18 rok życia, zarówno ludzie stanu wolnego jak i żyjący w związkach małżeńskich, wdowy, wdowcy, osoby duchowne (klerycy, księża, biskupi). Wstąpienie do Zakonu nie wymaga opuszczenia swojego domu czy też rezygnacji z małżeństwa.

Przygotowanie do życia we wspólnocie FZŚ trwa ok. półtora roku i składa się z tzw. okresu wstępnego, postulatu (co najmniej pół roku) i nowicjatu (pełny rok). Nowicjusze i nowicjuszki, którzy pomyślnie ukończyli czas próby, składają profesję, czyli uroczyste przyrzeczenie przyjęte przez Kościół, w którym zobowiązują się do życia według Reguły.

Znane osoby, które należały do FZŚ

W przypadku wielu osób podążanie do Boga na drodze FZŚ doprowadziło do osiągnięcia świętości potwierdzonej przez kościelne procesy kanonizacyjne. Wśród nich byli m.in.: św. Elżbieta Węgierska (+1231), córka króla Węgier, św. Ludwik IX, król Francji (+1270), św. Małgorzata z Kortony, pokutnica (+1297), św. Aniela Merici, założycielka zakonu sióstr Urszulanek (+1540), św. Pius X (+1914), św. Brat Albert Chmielowski (+1916), bł. Aniela Salawa, służąca (+1922), św. Józef Sebastian Pelczar, biskup (+1924), bł. Jan XXIII, papież (+1963), św. Jan Bosko (+1888) i bł. kard. Stefan Wyszyński, Prymas Tysiąclecia (+1981).

Do FZŚ należeli także papieże Pius IX (+1878), Leon XIII (+1903) i oraz wiele wybitnych postaci takich jak: Dante Alighieri (+1321), Giotto di Bondone (+1337), Michał Anioł (+1564), Leonardo da Vinci (+1519), Krzysztof Kolumb (+1506), św. Jan Maria Vianney (+1859), Jacek Malczewski (+1929) i gen. Józef Haller (+1960). 

Organizacja i status prawny FZŚ

Działalność wspólnot FZŚ jest prowadzona na czterech poziomach: międzynarodowym, krajowym, regionalnym i lokalnym. W poszczególnych krajach, w tym w Polsce, działalnością FZŚ kieruje Rada z przełożonym, która jest wybierana raz na 3 lata w tajnym głosowaniu przeprowadzanym podczas specjalnych obrad (tzw. kapituł wyborczych). W skład Rady z urzędu wchodzą asystenci duchowi mianowani przez ministrów prowincjalnych pierwszego Zakonu franciszkańskiego, którzy sprawują nad FZŚ „wyższe kierownictwo” (kan. 303).

Franciszkański Zakon Świeckich jest autonomiczny, kieruje się własnym prawem i posiada następujące dokumenty: Regułę, Konstytucje Generalne, Statuty, Rytuał oraz Statut Asystencji Duchowej i Duszpasterskiej. Reguła była zmieniana stosownie do zmieniającej się sytuacji prawnej w Kościele oraz przemian zachodzących w kulturze obyczajowej i sytuacji materialnej społeczeństwa. Pierwszą Regułę Trzeciego Zakonu zatwierdził papież Honoriusz III w 1221 r., drugą Mikołaj IV w 1289 r., trzecią Leon XIII w 1883 r., a czwartą, tj. tę, która obowiązuje obecnie, Paweł VI w 1978 r.

W obecnym prawodawstwie ogólnokościelnym status prawny FZŚ jest określony w kan. 303 Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r.: „Stowarzyszenia, których członkowie, żyjąc w świecie, uczestniczą w duchu jakiegoś instytutu zakonnego, pod wyższym kierownictwem tegoż instytutu prowadzą życie apostolskie i zdążają do chrześcijańskiej doskonałości, nazywają się trzecimi zakonami lub otrzymują odpowiednią nazwę”.

Wspólnoty FZŚ w Prowincji Gdańskiej

Obecnie w Polsce wspólnotom FZŚ posługują bracia z 11 klasztorów Prowincji Gdańskiej w: Darłowie, Dobrej, Gdańsku, Gdyni, Gnieźnie, Kołobrzegu, Koszalinie, Kwidzynie, Lęborku, Ostródzie i Poznaniu.